5 - §. Кредитга лаёқатлиликни баҳолашнинг қўшимча кўрсаткичлари

Юқорида таъкидлаганимиздек, мижознинг молиявий ҳолатини баҳолашда аниқ бир хулосага келиш учун кредитга лаёқатлиликнинг асосий кўрсаткичларига қўшимча сифатида кредитга лаёқатлиликнинг қўшимча кўрсаткичлари таҳлил қилинади. Корхонанинг кредитга лаёқатлиликнинг қўшимча кўрсаткичлари асосан мижознинг айланма активлари ҳолатини янада чуқурроқ таҳлил қилишни кўзда тутади. Маълумки, қисқа муддатли кредитлар хўжалик субъектларининг айланма активларига берилади. Шунинг учун мижознинг кредитни ўз вақтида банкка қайтара олиш қобилияти ҳам унинг айланма активларидан фойдаланишидаги самарадорлик даражасига қараб белгиланади. Хўжалик субъектлари айланма активлардан қанчалик самарали фойдаланаётган бўлса ва айланма активларнинг айланиш тезлиги қанчалик юқори бўлса, кредитдан фойдаланиш самараси ва уни ўз вақтида банкка тўлаш имконияти ҳам шунчалик юқори бўлиши мумкин. Биз айланма маблағларнинг самарадорлик кўрсаткичлари тўғрисида олдинги параграфларимизда кенгроқ тўхталган эдик. Шу боис биз қисқача бўлсада кредитга лаёқатлиликнинг қўшимча кўрсаткичларини келтириб ўтмоқчимиз. Бу кўрсаткичлардан бири бу айланма активларнинг айланиш коэффициенти ҳисобланади.

Айланма маблағларнинг айланиши коэффициенти (Кл) жорий активларнинг айланиш тезлиги ва активларга қўйилган маблағларнинг пул маблағларига айланиш тезлигини характерлаб, у маълум давр (ой, квартал, йил) ичида айланма маблағлари неча марта айланганлигини ифодалайди:

Кобни ҳисоблаш айланишни прогнозлаш ва кредитлаш муддатини аниқлашга имкон яратади. Айланма активларнинг айланиши коэффициенти айланма активларнинг ҳаракати тезлигини ифодалайди ва таҳлил қилина?тган даврда маҳсулотни сотишдан тушумларнинг чекланиши ҳамда айланма активларнинг ўртача қийматини ҳисоблаб боришга имкон яратади.

Шунингдек, айланма активларнинг кунларда айланишини ҳам ҳисоблаш мумкин. Бу кўрсаткич корхона айланма маблағларининг бир марта айланиши (П-Т-И/Ч-Т-П) учун неча кун кетишини кўрсатади (кунларда):

Айланма активлар айланишига қанча кам кун кетса, корхонанинг фойда олиши, бинобарин кредитни банкка тўлаши шунча тез амалга оширилади.

Бу ерда айланма активларнинг ўртача қолдиғи, ўртача хронологик усулда аниқланади.

Мижознинг молияивий аҳволини характерловчи яна бир муҳим кўрсаткич - бу уларнинг ўз айланма маблағларининг ҳақиқий мавжудлигини тасдиқловчи кўрсаткич ҳисобланади.

Ўз айланма маблағларининг мавжудлиги кўрсаткичи (ЎАйММ) Қуйидагича аниқланади:

Агар корхонанинг асосий активлари ўз маблағлари манбаларидан юқори бўлса, у ҳолда корхона баланси ноликвид эканлигини кўрсатади. Ноликвид балансга эга бўлган корхоналар банк кредитларидан фойдаланиш ҳуқуқидан маҳрумдирлар.

Корхоналарга кредит беришда унинг кредитга ла?қатлилигини баҳолашда қуйидаги жадвалда келтирилган кўрсаткичлар ҳисоб - китоб қилиниши лозим.

16 - жадвал

Кўрсаткичлар Даврлар
1 кв 1/2 йил 9 ой 1 йил
1. Қоплаш коэффициенти        
2. Ликвидлилик коэффициенти        
3. Мухторлик коэффициенти        
4. Ўз айланма маблағлари мавжудлиги динамикаси        
5. Фойдалилик        
6. Тўланмаган қарзлар: А) банк ссудалари бўйича; Б) ҳисоб - китоблар бўйича        
7. Айлана маблағлар айланиши: А) айланиш коэффициенти; Б) кунларда айланиши        

Мижознинг молиявий ҳолатини янада чуқурроқ таҳлил қилиш учун қуйидаги кўрсаткичлардан ҳам фойдаланиш мумкин .

Мижознинг қарз маблағлари салмоғи.

Ўз маблағларининг айланувчанлиги коэфиценти.

Қарз маблағлар айланувчанлиги кўрсаткичи.

Фирманинг ўз қарздорлари (дебитор) ҳисоб рақамлари ҳисобидан қанчалик тез тўловларини амалга оширишини кўрсатувчи коэффицент.

Фирманинг қанчалик кредиторлар олдида ўз мажбуриятларини қоплай олишини кўрсатувчи кўрсаткич:

Асосий воситалар айланишини ифодаловчи кўрсаткич:

Ҳар бир сўм ўзлик маблағларига тўғри келувчи фойда миқдорини кўрсатувчи кўрсаткич: