2 - §. Тижорат банклари ликвидлигини баҳолаш
Тижорат банкларининг ликвидлигини белгиловчи кўпгина омилларни биз юқоридаги параграфларда кўриб чиққан эдик. Ундан ташқари, тижорат банкларининг ликвидлилик кўрсаткичлари маълум меъёрлар асосида аниқланади. Барча тижорат банклари жорий ликвидлик меъёрларини бажаришлари лозим, улар жорий активларнинг (тўлов муддати 30 кунгача бўлган барча ликвидлик активлари, банк қўйилмаларининг бир марта бўлса ҳам муддати узайтирилган ва ёки аввал берилган ссудаларни тўлаш учун, шунингдек, қайтариш муддати ўтиб кетган кредитлар истисно қилинади) талаб қилиб олингунча мажбуриятлар суммаси нисбатига ва ижро этиш муддати 30 кунгача бўлган ҳолда аниқланади. Ушбу кўрсаткич 30 фоиздан кам бўлмаслиги керак, яъни банкнинг жорий ликвидлиги:
ЖА - қайтариш муддати 30 кунгача бўлган жорий активлар ва кредитлар;
OB - қайтариш муддати 30 кунгача бўлган талаб қилиб олингунга қадар бўлган мажбуриятлар.
Лаҳзали ликвидлилик коэффициенти. Бу коэффициент банкнинг юқори ликвид маблағларининг (булар - банкнинг ғазнасидаги нақд пул маблағлари ва вакиллик ҳисобварақасидаги маблағлар) жорий мажбуриятларга нисбати сифатида аниқланади ва у банкнинг жорий тўловларни тезкорлик билан амалга ошира олиш қобилиятини кўрсатади. Банкнинг жорий мажбуриятларига талаб қилиб олингунга қадар бўлган депозитлар бўйича мажбуриятлар, яқин орада тўланиши лозим бўлган бошқа банклардан олинган кредитлар бўйича мажбуриятлар ва бошқалар киради. Шундай қилиб:
Бу ерда:
ЛА - банкнинг пул шаклидаги активлари;
ЖМ - банкнинг талаб қилиб олингунга қадар бўлган варақалар бўйича мажбуриятлари.
Бу меъёр банк активларининг ликвид қисми банкнинг энг нобарқарор ресурсларини қанчалик даражада суғурталай олиш имконини кўрсатади. Шунинг учун мақсадли ликвидлиликни банклар ҳар куни текшириб боришлари ва унинг минимал миқдори 0,25 дан кам бўлмаслигини таъминлашлари лозим.
Қисқа муддатли ликвидлилик коэффициенти тўлов муддати 30 кундан 1 йилгача бўлган банк активларининг банкнинг муддати 30 кундан 1 йилгача бўлган депозитлари ва жалб қилинган маблағлари ва капиталига нисбати сифатида аниқланади, яъни
Бунда:
А - тўлаш муддати 30 кундан 1 йилгача бўлган банк активлари;
Д - муддати 30 кундан 1 йилгача бўлган жалб қилинган депозитлар ва жалб қилинган ресурслар;
К - банк капитали.
Бу кўрсаткичнинг ҳажми 1 га тенг бўлиши зарур.
Ундан ташқари, тижорат банклари ликвидлилигини аниқлашда қуйидаги кўрсаткичлар таҳлил қилиниши мумкин.
АҚШ да ҳам тижорат банклари ликвидлилигини баҳолашда бир қатор кўрсаткичлар тизимидан фойдаланилади. Булар қуйида келтирилган формулалардир:


L1 банк ликвидлигини таъминлаши учун 5 - 10% дан юқори бўлиши керак.
L2 да эса банклар 15 - 25% дан юқори резервлар йиғишлари керак.
L3 да кредитларнинг умумий активларга нисбатан салмоғини топиб банк фаолиятига баҳо бериш мумкин.
L3 кўрсаткичимиз 60 - 70% оралиғида бўлиши мақсадга мувофиқ бўлади.
Бу кўрсаткич банкларга қўйилган депозит қай даражада барқарор эканлигини аниқлаб, банк фаолиятига баҳо беришда ёрдам беради.
L4 коэффициент 75% юқори бўлиши лозим.
Кўпгина мамлакатларда ликвидлилик кўрсаткичлари тижорат банклари балансининг актив ва пассив қисмини таҳлил қилиш асосида баҳоланади.
Францияда тижорат банкларининг ликвидлилигини баҳолашда ишлатиладиган коэффициентлари умумий талаб қилиб олингунга қадар муддатли депозитларнинг (3 ойгача бўлгани) ва бошқа ресурсларнинг активларга нисбати билан аниқланади. У ерда бу коэффициентнинг ҳисоботи назорат органларига ҳар кварталда тақдим этилади. Бу коэффициент 60% дан кам бўлмаслиги керак.