1.2. Фанни ўрганиш усуллари.
Алоҳида иқтисодий агентларнинг хатти - харакатини ўрганишда кўйидаги усуллар қўлланилади:
- анализ ва синтез;
- монографик усул;
- микроиқтисодий - статистика усули;
- ҳисоблаш конструктив усули
- тажрибавий;
- абстракт мушохада;
- математик моделлаштириш;
- индукция ва дедукция;
- оптималлаштириш усули;
- мувозанатни аниқлаш усули;
Иқтисодий ходисалар, жараёнлар маълумки тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи фирма ва корхоналарда ўзгариб, янгиланиб туради, тараққиётда бўлади. Уларни ўрганишда ва фирма хўжалигини баҳолашда, уларни самарадор ривожланишдаги йўналишларини аниқлашда юқорида кўрсатилган усуллар ишлатилади. Улар бир - бирларини тўлдиради, улар ўзаро боғлиқ бўлиб фирма фаолиятини тўғри баҳолаш имкониятини беради.
Асосий иборалар ва тушунчалар:
- Товар - эътиборни тортиш, харид қилиш, фойдаланиш ёки истеъмол қилиш мақсадида бозорга чиқарилган барча нарсалар, жумладан жисмоний объектлар, хизматлар, шахслар, жойлар, ғоялар, ташкилотлардир.
- Баҳо - товарларни пулга айирбошлаш меъеридир.
- Бозор - тенг хуқуқлилик асосида олувчи билан сотувчи савдо сотиқ бўйича бирон бир манфаатни кўзлаб учрашадиган жойдир.
- Молия бозори - бу жамиятдаги молиявий хизматлар кўрсатиш, хусусан кредитлар беришдан иборат бўлган муносабатлардир. Молия бозори банкларда, фонд биржасида ва аукционларда ўтказилади.
- Қимматли қоғозлар бозори - у даромад келтирувчи қимматли қоғозлар: акция, облигация, вексель, чек, депозит, сертификатларнинг олди - сотди қилишидир. Бу бозор фонд биржаси деб юритилиб, у ерда йирик корпарацияларнинг, марказий ва махаллий давлат махкамаларининг қимматли қоғозлари сотилади ва сотиб олинади.
- Валюта бозори молия бозорининг бир кўринишидир. Бундай бозорда турли мамлакатлар валютаси олди - сотди қилинади. Бозорда корхона, фирма, давлат идоралари ва фукоралар катнашади. Ўзбекистонда валюта олди сотди қилиш операциялари билан Республика Марказий банки, Республика ташқи иқтисодий миллий банки ва шундай фаолият учун рухсат берилган бошқа банклар шуғулланади.
- Эркин бозор - бу рақобат бозоридир.
- Бозор инфратузилмаси - бу бозорга хизмат қилувчи барча соҳалар ва улар ўртасидаги муносабатлардир.
- Бозор сегментацияси - бу савдо - сотиқнинг шарт - шароитларига, маълум хил белгиларга қараб ажратилиши, табакаларга бўлинишидир. Бозор сегментлари нихоятда хилма - хилдир. Масалан, ахоли сони, зичлиги: ахолини харид қобилияти; рақобатнинг бор ёки йўқлиги; табиий иқлим шароити; транспорт ва алоқа шахобчаларининг мавжудлиги уларни ривожланиш даражаси ва бошқалар.
- Баҳодискриминацияси деб бир хил, ўхшаш товарларга ҳар хил баҳо белгилаш амалиётига айтилади. Бундай амалиётни зарурияти талабни турли хил бозорлардаги товарларга нихоятда ўзгарувчан эканлиги ва бу товарларни иккинчи марта қайта сотиш имконияти йўқлигига айтилади.