7.2. Кичик ва ўрта корхоналарга молиявий - иқтисодий ёрдам.

Кичик ва ўрта корхоналарга молиявий - иқтисодий ёрдам кўрсатиш муҳим аҳамиятга эга, чунки, улар эндигина яратилиб, оёққа тураётганда молиявий ёрдамга муҳтож бўладилар.

Жаҳон амалиётида ҳам бу энг мураккаб масаладир, чунки улар таваккал қилиб иш кўрганлари ва гаровга қўядиган мол - мулклари етарли бўлмагани учун тижорат банклари, кичик корхоналар кредит беришни унча хушламайдилар.

Ўзбекистонда  ҳозирги вақтда давлат молия ресурслари, хорижий

манбаъларни қўллаган ҳолда, кичик ва ўрта корхоналарни молиявий қўллаб - қувватлашнинг комплекс тузилмаси шаклланди.

  1. 1993 йилда “Бизнес - фонд” яратилди ва у 1995 йили хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесни ривожлантиришга кўмаклашиш Фондига айлантирилди. Уни ихти¸рига давлат мулкини хусусийлаш - тиришдан тушган пулнинг 15 % ўтказилади (илгари). Бу фонд тартибидан 1995 йили “Мадад” суғурта агентлиги ажралиб чиқди.
  2. Тадбиркорлар Палатаси қошида  1996 й. тадбиркорларга кафолатли молиявий ¸рдам бериш Фонди яратилди.
  3. Меҳнат Вазирлиги қошида нобюджет бандликка кўмаклашиш Фонди яратилди.
  4. Деҳқон фермер хўжаликлари уюшмаси қошида - деҳқон ва фермер хўжаликларини қўллаб - қувватлаш Фонди ташкил қилинди (Ж. «Бозор, пул ва кредит» феврал 2000 й.).

Юқоридагиларга мисол сифатида Тошкент шаҳар «Бизнес - Фонди» ни оламиз. Вазирлар Маҳкамасининг 2002 й. 1074 т.р. Қонунигу кўра Тошкент шаҳар Бизнес - Фонди кичик ва ўрта корхоналарга (юридик шахсларга) имтиёзли кредитлар беради. Ҳар бир Банк Марказий банк белгилаган кредит суммасининг қайтариш меъёрини белгилаб қўйган (20 - 30 % даражасидан) келиб чиқиб, ўз сиёсатини белгилайди. Кичик ва ўрта тадбиркорлар учун кўпи билан кредит қайтариш 15 % даражасида олинади. Лекин бу миқдор мижозни шарт - шароитларига қараб ўзгариши мумкин. Банк Бизнес - фонд ўтказган пулни 10 кун ичида кредит сифатида мижозларга тарқатиш керак. Акс холда банк Бизнес - фондга 30 % миқдорида (пулидан ресурс сифатида тўлайди.

Юридик шахс ҳуқуқларигаэга бўлган рўйхатдан бошланғич тадбиркорлар ўтганларидан сўнг ярим йил ичида 5 % кредит олиш мумкин ёки Марказий банкнинг қайта молиялаштириш ставкасининг 6/1 қисми ҳажмида кредит берилади. Кичик корхона, фермер хўжаликлари учун 300 минимал оклад миқдорида ва деҳқон хўжаликлари, оилавий тадбиркорларга дастлабки (старт) капиталинишакллантириш учун 150 минимал оклад миқдорида микрокредитлар берилади (5 % - лик). Имтиёз шундаки 12 ойгача кредит фоизи тўланмайди. Бошқа холатларда 18 - 24 ойдан кейин қайтарилади.

Микроиқтисодиёт – кредитнинг бир шакли бўлиб миллий валютада унинг миқдори ўзфаоли ятиниюридик шахс бўлмай амалга ошираётган яккатадбиркорлар ва деҳқон хўжаликлари учун 5000 АҚШ долларига тенг бўлади.

Дастлабки капитални шакллантириш учун кредитлар фақат юридик шахсмақомига эга бўлган микрофирмалар ва кичик корхоналар, деҳқон ва фермер хўжаликларга берилади. Бунинг учу нулар давлатлар рўйхатидан ўтганларидан сўнг 6 ойдан кеч бўлмасдан ўзмуддатда кредитлаш учун ариза берганбўлишлари керак. Нобюджет маблағлардан ажратилган имтиёзли кредитлар фоиз ставкаси банк маржасини ҳам ўз ичига олади. Дастлабки капитал учун нобюджет фонди ҳисобидан кредитлар 3 йил муддатгача берилади. Деҳқон ва фермер хўжаликлари учун эса 2 йилгача муддатга берилади.

Бизнес - фонд йўли билан кредитлар 10 йил муддатгача берилиб, бунда 2 йилдан 5 йилгача имтиёзли даврлар ажратилади. Бундай имтиёз лойхани қопланиш муддатига боғлиқ бўлади.

Деҳқон ва фермер хўжаликларини қўллаш фонди йўли билан бериладиган кредитлар 3 йил муддатга берилади.

Дастлабки (старт) капиталини шакллантириш учун бериладиган кредитлар бўйича фоизлар кредитлар берилган кундан бошлаб ҳисобланади ва 12 ой ўтгандан сўнг қайтарилиши керак.

Тижорат банклари томонидан кичик ва ўрта бизнес субъектлари учун ажратилган кредитлар ҳажми 2002 йилда 30 фоизга ортди ва қарийб 265 млрд. сўмни ташкил этди.* И.Каримов. Ислохатлар стратегияси – мамлакатимиз иқтисодий салоҳиятини юксалтиришдир.

Бизнес - фонд маблағларини «Привайт - банк», «Хамкор банк», «Саноат - қурулиш банки», «Уй - жой қурулиш банки» (ЖСБ), «Замин - банк»лардан олиш мумкин. Бу банклардан 12 %лик кредит олиш мумкин.

Марказий банк ишлаб чиқариш корхоналари учун 20 % - дан 30 % - гача берилган кредит суммасини қайтариб олиш меъёрини белгилаб қўйган. Бу жуда катта фоиз. Бундай фойиздаги кредитларни бой бўлган катта корхоналар олиши мумкин.

Масалан, Америка билан биргаликда Сергелида ташкил этилган қўшма корхона бўлган «Тошкент труба заводи» (Американи улуши 80 %) - га шундан 20 %лик кредит берилган. Бу корхона бир йилда      2 млн. АҚШ доллари миқдорида маҳсулот ишлаб чиқаради. Корхонада 70 киши ишлайди. Экспорт билан шуғулланади. Бу корхона Россияда жойлашган Америка корхонасидан 57 мм.ли труба лентасини келтириб бу ерда йиғади (думолоқ қилади), труба изларини йўқотади. Бу жараёнда 3 хил иш жуда катта қувватли дастгоҳларда бажарилади. Уларни юмшатиш 3600 иссиқликда олиб борилади.

Қибрай туманида жойлашган 100 % хорижий инвестиция билан ишлайдиган «Добро - Ташкент» Америка корхонаси магизни қадоқлаб экспорт қилади.

Тошкентдаги (Академиклар шаҳарчасида) Швецария билан бирга ташкил этилган «Витя» қўшма корхонаси бир марта ишлатиладиган идишлар (стаканлар) ишлаб чиқаради. Бизнинг турмуш тарзимизда хали уларга унча талаб йўқ, лекин ҳозирча

маҳсулотни катта - катта хўжаликлар, ташкилотлар харид қилмоқдалар.

Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларида (Вазирлар Маҳкамасининг  1998 йил 27 майдаги  232 сон  қароридаги 1 - иловага қаранг)* кичик ва ўрта бизнес субъектлари учун белгиланган кафолатлар ва имтиёзлар келтирилган. Кафолат ва имтиёзлар мазмуни қуйидаги гуруҳларга ажратилагн:

I.Кафолатлар ва тадбиркорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш;

II.Кичик ва ўрта корхоналар фаолиятини рағбатлантирувчи имтиёзлар.

Бундай кафолат ва имтиёзлар «Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рақбатлантириш тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 5, 6, 8, 21 - моддаси; «Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшмача чора - тадбирлар тўғрисида» 1997 й. 31 январдаги ПФ - 1702 - сонли фармонининг 2, 5 - бандида; «Хусусий тадбиркорлик, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришни янада рағбатлантириш чора - тадбирлари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998й. апрелдаги ПФ - 1987 - сонли фармонининг 3,7 - бандида; Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Текширишларни тартибга солиш ва назорат қилувчи органлар фаолиятини мувофиқлаштириш - ни такомиллаштириш тўғрисида»ги 1996 й. 8 августдаги ПФ - 1503 - сонли фармонининг 1,3 - бандларида, Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистонда товар ишлаб чиқарувчилар ва тадбиркорлар палатаси фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида» 1998 й. 21 апрелдаги 166 - сон Қарорида кўрсатилагн; Ўзбекистон республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Деҳқон - фермер хўжаликлари уюшмаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси қонунининг 5 - модда, I - қисмида; Солиқ кодексининг 8 - моддаси (I - 3хат бошида), 31, 32, 72, 92, 102, 113, 119 - моддаларида келтирилган.

Мамлакатимизда кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришгақаратилагн ислохатларнинг самараси сифатида уларга нисбатан юритиладиган солиқ сиёсатини кўрсатишмумки. Маълумки Ўзбекистон Республикаси

Вазирлар Маҳкамасининг «Кичик корхоналар учун соддалаштирилган солиққа тортиш тизимига ўтишни қўллаш тўғрисида»ги қарорига асосан ягона солиқни кичик корхоналар тўлайдилар. Улар учун аввалги умумдавлат ҳамда махаллий солиқлар ва йиғимлар ўрнига ягона солиқни жорий этилиши солиқ ҳисобини тузушни енгиллашишига олиб келди.

Мамлакатимиз солиқ қонунчилигида ягона солиқ тўловчиларнинг ягона мезони мавжуд бўлиб, бу улардаги ишловчилар сонидир.

Ягона солиқ бўлиши учун ишловчи сони белгиланган миқдордан ошмаслиги лозим.

Кичик бизнес субъектларига соддалаштирилган солиқ тизимини қўллашдан асосий мақсад, солиқ тизими орқали кичик корхона ва микрофирмаларни иқтисодиётдаги ролиниошириш ҳамда уларни ривожланишини рағбатлантиришдан иборат.

Кичик бизнес субъектлари ягона солиқ тизимига ўтиш учун ўзлари жойлашган туман Давлат Солиқ Инспекциясига йил чораги тугашидан 30 кун аввал ариза ёзиши лозим. Агар, кичик бизнес корхоналари ягона солиқ тизимидан умумий тартибда солиқ тўлашга ўтмоқчи бўлсалар, календарь йили тугашидан 15 кун олдин бу ҳақда солиқ инспекциясига ариза ёзиши лозим.


* Газ. "Миллий таълим" 2003 й. 21 феврвл

* Ж. "Бозор, пул ва кредит" 1998 й. август.