5.2 Хўжалик мажбуриятларини бажарилишини баҳолаш.

Корхона фаолиятининг энг олий моҳияти - бу истеъмолчилар талабини ўз вақтида тўла - тўкиз қондиришидир, - дейилган давлат корхонаси тўғрисидаги қонунда. Барча мажбуриятларни бажариш бу корхонанинг вазифасидир. Бу унинг фаолиятини баҳолашнинг энг муҳим мезони, критерийсидир. Кейинги йилларда хўжалик шартномаларини бажариш Ўзбекистон корхоналарида анча кўпайди. 1996 йили 98,6%, 1997 йили - 98%, 1998 йили - 98,3% бўлди. Мажбуриятни бажармайдиган корхоналар сони анчагина камайди. Хали лекин етказиб берилмаган маҳсулотлар кўп. 1998 йили истеъмолчилар 8,8 млрд сўмлик маҳсулотни ололмадилар.

Барча амал қилаётган хўжалик шартномалари бажарилишини баҳолаш ва рағбатлантириш системаси корхоналарни ўз мажбуриятларини 100 фоиз бажаришга қаратилган: бундай имтиёзлар, масалан, корхона ихтиёрида қоладиган фойда миқдорини кўпайтириш; қайта ишлаш саноатида эса бюджетга тўловларда кўшимча имтиёзлар берилади, тўлов миқдори камайтирилади ва корхона ихтиёрида қоладиган фойда 10% - га кўпаяди.

Мажбуриятлар бажарилмаса мукофот фонди хар бир фоиз учун 3% - га камайтирилади, агар мажбурият бажарилса 15% - га оширилади;

Хўжалик шартномасидаги мажбуриятларни тўлиқ бажаришга бўлган жавобгарликни ошириш мақсадида корхонани хўжалик фаолияти натижалари бўйича мукофат фақат мажбурият бажарилгандагина тўланади.

Бундай мукофат миқдори умумий мукофатнинг 50% - дан кам бўлмаслиги зарур.

Агар мажбурият тўлиқ - 100% бажарилмаса бундай мукофат тўланмайди.

Маҳсулотларни етказиб беришда камчиликларга йўл қўйилганда камчиликлар ўз вақтида ва ўз жойида йўқотилади. Истеъмолчи талабига биноан корхона йўл қўйган деффектларини 20 кун ичида йўқотиши зарур. Бу муддат ичида деффектлар йўқотилмаса харидор томон камчилиги бўлган маҳсулот қийматидан 20% миқдорида штраф солишга хақли. Кўрилган зарур корхона ҳисобига қопланади. Комплект бўлмаган буюмлар учун ҳам  уни тузатиш учун поставщикка 20 кун мухлат берилади.

Бундай ҳолда ҳам шундай маҳсулот қийматидан 20% миқдорида штраф ундирилади.

Лекин хўжалик шартномасидаги мажбуриятларни бузилганлиги учун давлат орбитражида кечиктириб ва жуда кам кўрилади.

Асосий иборалар ва тушунчалар.

  1. Хўжжалик шартномаси - фуқоралар ва юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва бурчларини белгилаш, ўзгартириш ёки бекор қилишга қаратилган ҳаракатлардир.
  2. Мажбурият - фуқаролик ҳуқуқий  муносабат бўлиб, унга асосан бир шахс (қарздор) бошқа шахс (кредитор) фойдасига муайян харакатни амалга оширишга, чунончи: мол - мулкни топшириш, ишларни бажариш, хизматлар кўрсатиш пул тўлаш ва х.к. ёки муайян харакатдан ўзини сақлашга мажбур бўлади, кредитор эса - қарздордан ўзининг мажбуриятларини, бажаришини талаб қилиш хусусиятига эга бўлади.
  3. Оферта. Бу ёки бир неча аниқ кишиларга таклифни киритган шахснинг таклифи асосида шартнома тузилади (ёки ҳисоб қилиш) деб ҳисобланган таклиф ОФЕРТА дейилади. (Ўзбекистон Республикасининг фуқаролик Кодекси. 367 - модда).

Акцепт. Оферта юборилган шахснинг уни қабул қилганлиги ҳақидаги жавоби акцепт ҳисобланади. (Ўзбекистон Республикаси фуқоролик кодекси 370 - модда).