2.2. Тадбиркорликни амалга ошириш шарт - шароитлари   ва босқичлари

Бизнес ва тадбиркорликнинг юқорида айтилган моҳияти ва хусусиятларидан келиб чиқадики, бизнеснинг яшаши ва ривож топиши учун қуйидаги шарт - шароитлар зарур:

1 - жадвал

Бизнес фаолияти иштирокчиларининг манфаатлари

Бизнес фаолияти иштирокчилариМанфаатлар
I. Ички шароитлар:
1. Капитал эгаси, эгалари

- Капитални сақлаш ва кўпайтириш;

- Доимо бирдек фойда олиб туриш;

- Пировард равишда хал қилувчи қарорлар қабул қилиш хуқуқи;

2. Менеджерлар

- Фойда олиш ва фирманинг ривожланишини таъминлаш;

- Хусусий манфаатлар (Мукофот, мустақил бўлиш, хукмдор бўлиш);

3. Ёлланган ходимлар

- иш хақи;

- Иш жойини йўқотмаслик учун ишонч;

- меҳнат шароитлари ва юқори даражадаги ижтимоий ҳимояланиш

II. Ташқи муҳит:
1. Давлат ва жамоатчилик

- жойларини яратиш, ижтимоий холат;

- бозорида рақобат қилиш қобилияти;

- даражасининг бир меъёрда туриши;

- хокимликка қарши кураш чоралари билан бозор муносабатларини сақлаб туриши қўллаб - қувватлаш;

- муҳитни ва истеъмолчилар манфаатларини ҳимоялаш.

2. Хом ашё етказиб берув - чилар

- даромад ва кам харажатлар;

- алоқаларининг мўътадил - лиги (стабильность)

3. Кредиторлар

- Юқори процентлар;

Кредитни қайтариш кафолати;

- Фирмага таъсир этиш имконияти.

4. Истеъмолчилар

- Кенг танлов имконияти;

- Маҳсулотнинг юқори сифатда бўлиши;

- Баҳонинг паст даражада бўлиши;

- Сервис хизматининг юқори даражада бўлиши.

Бизнес фаолиятини амалга ошириш шарт - шароитлари ички ва ташқи широитларга бўлинади:

Албатта бундай хила - хил манфаатларни амалга ошириш анча мушкул иш, айрим холларда бу талабларни амалга ошириш низоларсиз бўлмайди. Шунинг учун бизнес фаолиятининг иқтисодий ва ижтимоий муваффақияти бу манфаатларни мутаносиблаштириш, мувофиқлаштириш даражасига боғлиқ бўлади, яъни алохида контрогентлар манфаатлари ўртасидаги фарқни иложи борича камайтириш даражасига ва уларнинг мақсадлари ўртасида мувозанатни ўрната олиш даражасига боғлиқдир.

Бизнес фаолиятини амалга ошириш шарт - шароитлари албатта бирдай турмайди, улар ўзгариши билан бизнес фаолиятни ташкил этишнинг иқтисодий жиҳатлари ҳам ўзгаради. Бунга сабаб:

1. Давлат ижтимоий ташкилотларининг иқтисодий мавқеси, ролининг ўсиб бориши билан ижтимоий буюртмаларнинг характери ҳам ўзгаради. Давлат фақат бюртмачи бўлибгина қолмай (хусусий истеъмолчилар ва фирмалар билар бир қаторда), балки бозор иқтисодиётини бошқарувчи, бизнес фаолиятини назорат қилувчи бўлиб юзага чиқади.

2. Кредит - молия тизимининг ривожланиши билан бизнес фаолити кўпроқ қарз олиб ишлашга боғлиқ бўлиб қолади.

3. Бизнес - фаолияти жараёнида мулкий муносабатлар ўзгаради. Бошқарувнинг мулкдан ажратилиши натижасида бизнес - фаолиятнинг субъекти бўлиб менеджер - шу касб эгаси бўлиб қолади. Умумий раҳбарликни бунда, мулк эгаси бажараверади.

Шундай қилиб, замонавий бизнес - фаолияти тўғрисдан - тўғри ишлаб чиқаришни ташкил этувчилар ва шахслар, ташкилотлар, тузилмалар ўртасидаги муносабатлар тизимини ифодалайди. Улар эса, бизнес фаолиятининг ички ва ташқи муҳитини белгилайди.

Тадбиркорликни амалга ошириш босқичлари:

1 - босқич - Шароит ва холатларни ўрганиш.

Ҳар қандай ишбилармон бирор ишни бошлашдан олдин ўша вақтдаги шароитни ва ўзи тутадиган ўрнини аниқ билиши керак. Айрим ташкилотлар ўз фаолиятлрини бошлаш вақтида қисман солиқлардан озод этилади ва шу билан биргаликда, кам миқдорли кредитлардан фойдаланишлари ҳам мумкин бўлади. Сиз хеч қачон бундай имтиёзлардан фойдаланишдан воз кечманг. Аммо Сиз булардан олдингиздаги хом ашёнинг етишмаслиги, маҳсулотларин - гизни харид этилишида айрим оворагарчиликларга учрашингиз, ижтимоий ва сиёсий мураккабликлар каби қийинчиликларни ҳам ҳисобга олишингиз лозим.

Яхши тинглаш ва изчил ҳар - бир иқтисодий ходисаларни ўрганиш қобилиятига эга бўлиш ишбилармон учун энг керакли воситалардан биридир. Энг керакли ахборотларни юқори малакали мутахассислар, экспертлар, матбуот воситалари ва шулар қаторида дўстлардан билиб олиш катта санъатни талаб этади.

2 - босқич - Ишлаб чиқариш соҳасини танлаш

Сиз ўз вақтингизни шароитини яхши ўрганиб, ўз ўрнингизни ҳам топдингиз дейлик. Сизнинг эндигина қадамингиз махсус соҳангизни танлашдан иборат. Буни икки йўл билан амалга ошириш мумкин:

  1. Ўзингизнинг қандайдир ички ҳис - туйғуларингизга ишонган ҳолда;
  2. Чуқур, изчил ўрганишлар ва текширишлар асосида.

Ҳар ким ўзи ҳоҳлаган йўлини танлашга ҳаққи бор, лекин иккинчи йўл ҳамма учун фойдалидир. Олдингиздаги қийинчиликлардан асло чўчимаслик керак.

Бир нарсани унутмаслик керакки, сизнинг талабгорларингизга бошқа сизга ўхшаган тадбиркорлар, сизнинг рақобатчиларингиз ҳам қизиқишади. Сиз рақобатчиларингиз ҳақида ҳам иложи борича кўпроқ билишга харакат қилишингиз зарур, кейин бўлса, ўзингиз билан рақобатчиларингизни таққосланг.

Бозор муҳитига баҳо беринг ва бозор муҳитининг қанча миқдорига эгалик қилишни, таҳминан бўлса ҳам ҳисобланг. Бу иш осон эмас. Бизнес - бу доимий, баракали, изчил ва тинимсиз иш бўлиб, у айрим вақтларда хаддан ташқари ишбилармонни чарчатиб қўядиган ишдир. Лекин сиз ўзингизни тинчлантиришингиз мумкин, чунки сиз ишбилармонларнинг биринчиси ҳам, охиргиси ҳам эмассиз. Режали, унумли стратегик ишбилармонлик катта пул ютуқларига эришишга олиб келади.

3 - босқич - Якка ёки жамоа шаклидаги ишбилармонликни юритиш

Ишбилармонлик билан шуғулланишга қарор қилганингиздан кейин сиз яна муҳим танловни амалга оширишингиз керак: якка ишбилармонликми ёки жамоа ишбилармонлигими?

Якка ишбилармонлик шундан иборатки, бизнесмен ҳам таваккалчиликни, ҳам жавобгарликни ўз бўйнига олади.

Мабодо сиз эҳтиёткорлик қилмоқчи бўлсангиз, таваккалчилик миқдорини камайтирмоқчи бўлсангиз, жавобгарликни айрим шериклар билан ўзаро бўлишишингиз мумкин. Бу вақтда сиз жамоа ишбилармонлигини танлайсиз.

Ташкилотингизнинг қандай шаклда бўлишини танлаш жуда катта аҳамиятга эга. Сизнинг фаолиятингиз на фақат ўзингизнинг ҳоҳишингизга, яшаш муҳитингизга, балки жамиятингиз фаолиятига, талабларига ҳам жавоб бериши лозим.

4 - босқич - Бозор муҳитига таъсир этиш усуллари

Бозор муҳити - сизнинг рақибингиз. Сиз ёки хужум қиласиз, ёки ҳимояга ўтасиз. Бозор муҳитига чиқишдан олдин талабгорларингизнинг дидларини яхшилаб ўрганинг ва тижоратга катта аҳамият беринг. Бозор муҳитининг олдин камроқ қисмини, кейинроқ бўлса, кўпроқ қисмини эгаллашга харакат қилинг.

Эгалланган муҳитни сақлаб қолиш учун ва уни кенгайтириш учун, аввалом бор ҳимояга ўтиш лозим. Ҳимояланадиган ташкилот энг олдин, маҳсулотларнинг рақобатчилари томонидан чиқариладиган маҳсулотлардан устунлик томонларини ҳимоя қилиш керак. Рақобатчиларингизга сифат жиҳатдан сизнинг маҳсулотларингизга тенг бўлган маҳсулотларни ишлаб чиқишга йўл қўймаслигингиз зарур. Бу дегани - сиз доим олдиндан бўлишингиз, ишлаб чиқаришни ташкил этиш керак. Ишлаб чиқариш - муваффақиятнинг ярмидан кўпидир. Техника воситаларини танлаш, меҳнат ва иқтисодий - ташкилий ишлар, ҳисоб - китоб ишларини тўғри олиб боринг.

Маҳсулотларга бўлган талаб жуда ўзгарувчандир. Бу ўзгаришларни доимо кузатиш ва уларни ўз фаолиятингизда доимо эътиборга олиш лозим. Сарф бўлаётган харажатларни нимага кетаётганини ҳамма вақт кузатинг, хатоларга иложи борича йўл қўйманг. Сиз ҳамма вақт, қийин пайтларда ҳам, олдинда боришингиз керак. Шундагина ютуқ сизни, сиз ютуқни топасиз.

5 - босқич - Маҳсулот билан бозор муҳитига чиқиш

Эртами, кечми, бир куни албатта - бозор муҳитига ўз маҳсулотингизни таклиф этасиз. Бунинг учун сиз ўз маҳсулотингиз баҳосини ҳам ҳал қилишингиз лозим. Айтайлик, сизнинг маҳсулотингиз жуда ажойиб, ҳали бундай маҳсулотдан хеч қаерда йўқ. Маҳсулотингизнинг баҳоси қуйидагиларни ўз ичига олиши шарт:

Бозор муҳитига янги маҳсулот билан чиққанда, ҳали бундай маҳсулот ҳеч кимда йўқлиги сабабли, унинг баҳосини жуда ҳам юқори белгилаш мумкин ва натижада кўрадиган фойдангизнинг миқдори ҳаддан ташқари кўп бўлади.

6 - босқич - Маҳсулотни талабгорга етказиш

Маҳсулотингизнинг баҳосини, яъни нархини аниқлаганин - гиздан сўнг, эндиги вазифангиз - маҳсулотингизни талабгорларга етказишдир. Бу иш билан шахсан ўзингиз шуғулланишингиз ҳам ёки бўлмаса, бу ишни бошқа мутахассис ташкилотларга топширишингиз ҳам мумкин. Маҳсулотларингиз сотилгандан кейин ҳам харидорларга қўшимча хизмат кўрсатиш хақида ўйлаб кўрсангиз бўлади. Албатта, тижорат тўғрисида ҳам унутмаслик керак. Маҳсулотингизнинг бошқа маҳсулотларга нисбатан эга бўлган устунликларини битта қўймай талабгорларга етказиш лозим.

7 - босқич - Ишлаб чиқариш ва натижа

Сиз ишлаб чиқариш востиларига маълум харажатлар қилдингиз, бўлажак маҳсулотингиз ажойиб, талабгорлар кутишмоқда. Фақат, уни ишлаб чиқариш, яратишгина қолди.

Асосий ибораларва тушунчалар:

  1. Бизнес - пулдан пул топишдир.
  2. Тадбиркорлик. Тадбиркорлик фаолияти деганда асосий мақсади (савдо - сотиқ, банк иши, менеджментлик ва шунга ўхшаш соҳаларда) фаолият кўрсатиб шахсий (хусусий) ёки жамоа бойликларини кўпайтиришни тушунилади.
  3. Тадбиркор - корхона эгаси, бизнесменга ўхшаш унга даромад келтирадиган қандайдир иқтисодий фаолият билан шуғулланувчи шахсдир.
  4. Фойда - даромад билан ишлаб чиқариш харажатлари ўртасидаги фарқдир.
  5. Даромад - маҳсулот баҳосини сотилган маҳсулот миқдорини кўпайтмасига тенг.[R.(Q)]
  6. Пировард даромад (MR) - маҳсулот хажмини бир бирликка ўсиши (DQ) натижасида даромадни ўсишини DR(Q) ифодалайди ва қуйидагича ёзилади: MR=DR×(Q)/Q
  7. Иқтисодий фойда - унумли тушунчадан барча ресурслар бўйича иқтисодий харажатлар (ташқи ва ички харажатлар, нормал фойда билан бирга)нинг айирмасига тенг.
  8. Нормал фойда деб бирор корхона, фирма, ишлаб чиқариш ёки магазиннинг аниқ эгасини тадбиркорлик қобилиятини сақлаб туриш учун зарур бўлган минимал тўлов миқдорига айтилади.
  9. Талаб - бозорда таклиф этилган ва пул билан таъминланган товарларга бўлган эҳтиёж тўловга қобил эҳтиёж.