9.3. Бизнес режани тайёрлаш.
Бизнес - режа фақат фирманинг раҳбари ёки мулк эгаси томонидан тайёрланади. Бунда ташқаридаги ишбилармонлардан - ҳуқуқшунослар, бухгалтерлардан фойдаланиш мумкин.
Бизнес - режани тузиш жараёни Сизга бизнесдаги иккита таваккалчилик турини билаш ва уни баҳолашга ёрдам беради:
- ички таваккалчилик. Ходимлар, товар - моддий захиралар, жойлашган манзили кабилар устидан назорат ўрнатиш мумкинлиги;
- ташқи товаккалчилик. Бу - иқтисодиёт, янги қонунлар, оби - ҳаво, яъни Сиз ўзгартира олмайдиган нарсалар.
Бизнес - режа тузиш учун унда иштирок этувчилардан катта билим, маълумотлар, бозорни, янги тахнологияни ва ҳоказоларни билишни талаб этади. Бизнес - режа тузишда баъзи - бир камчиликларни яшириб кетиш ҳисоб - китоб ишларини чалкаштиради, натижада корхона фаолиятини ёмонлашиб кетишига сабаб бўлади. Бизнес - режа тузишда энг аввало яқин ва узоқ муддатдаги мақсадларни аниқлаб олиш зарур.
Бизнес - режани тайёрлаш қуйидаги мақсадларни тақазо этади:
- Раҳбарларга корхонани тўғри бошқариш;
- Бозор иқтисодиётида бизнесни амалга оширишга ўргатиш;
- Корхонанинг ҳақиқий фаолиятини баҳолаш ва режага ўзгартиришлар киритиш;
- Банклар, инвесторлар ва кредиторларни корхона фаолиятига баҳо бериш учун маълумотлар билан таъминлаш.
Бизнес - режани тайёрлашда жуда катта маълумотларга эга бўлиш лозим. Булар қуйидагилар:
- - корхонанинг стартегик мақсадлари;
- - корхонани мақсадга эришиш йўлидаги харакати (тактикаси) ¸ки мақсадига қандай қилиб эришади;
- - корхона ишлаётган шароитни ўрганиш, тахлил қилиш;
- - корхонани кучли ва кучсиз томонларини тахлил қилиш;
- - маҳсулот (хизмат)ларга бўлган талабни ўсиши ва пасайишини прогноз қилиш;
- - корхона фаолиятидан кутиладиган натижалар;
- - корхона учун зарур ресурслар, уларнинг манбаълари;
- - корхона фаолияти режаси;
- - натижаларни аниқлаш;
- - корхона фаолияти натижаларини назорати.
Режани тайрлаш учун бозорни тахлил қилиш зарур. (маркетинг): истеъмолчиларга характеристика бериш (уларни ёши, жинси, даромади, маҳсулотни истеъмол қилиш хажми ва бошқаларга); истеъмолчиларни жойлашган ери; товарларга талабни ўзгариб туриши; харид қилиши қобилияти; маҳсулот сифатидан харидорларни қониқиш ҳосил қилиш; товарни ҳаридорларни ўзига жалб қила билиш; маҳсулотни сотиш ва вақтидаги корхонани баҳо сиёсати; маҳсулотни сотиш ҳажми, миқдори (даражаси), бозордаги харидорларни сегментларга (табақаларга) бўлиб маҳсулот сотишни режалаштириш. Ундан сўнг рақобатчиларни тахлил қилинади. Буна компания, фирмалар бўйича бозор хизмати, маҳсулот (хизматларни) хусусиятлари, уларни тақсимлаш, етказиш, реклама ишлари, маҳсулотни истеъмолчига етказиш баҳоси, рақобатчиларни кучли ва кучсиз томонлари тахлил қилинади.
Режа тузиш учун ресурсларга бўлган талаб, келажакда сотиш мумкин бўлган маҳсулот хажми, харажатлар, фойда миқдори ҳисоблаб чиқарилади. Бу хил ишларни бажариш жадвалларда, чизмаларда акс этдирилади.
Асосий иборалар ва тушунчалар.
- Маҳсулотни критик ҳажми (пировард ҳажми) - доимий ҳаражатлар билан ўзгарувчан ҳаражатлар миқдоридан иборат,
- Актив - бухгалтерия ҳисобининг бир қисми бўлиб, унда корхонага тегишли барча нарсалар акс этдирилган бўлади. Моддий бойликлар, пул маблағлари, олиш керак бўлган қарзлари ( маълум муддатлар).
- Пассив - ҳаражатларни даромаддан ошиб кетган миқдорини акс этдирувчи бухгалтерия балансининг бир қисми. Тўлов балансидаги дефецит.
- Банк - кредит - молия муаъссаси бўлиб, унда корхоналарнинг ёки алоҳида шахсларнинг вақтинча бўш турган пул маблағлари
- тўпланган бўлади ва уларни кредит (қарз, ссуда) сифатида берилади, мамлакатда пул ҳаракатини тартибга солади.
- Бухгалтерия ҳисоби - хўжалик жараёнларини, уларнинг натижаларини ва пул ҳисобида ишлатилган ресурсларни ҳисоб рақамларида акс этдириш.
- Валюта бойликлари - хорижий валюталар, қимматбаҳо қоғозлар; қимматбаҳо металлар; қимматбаҳо табиий тошлар.
- Валюта резевлари - олтинни марказлаштирилган захираси ва марказий банклардаги ва мамлакатнинг валюта - молиявий ташкилотларидаги хорижий валюталар.
- Валюта - мамалкат пул бирлиги; хорижий давлатларнинг пул белгиси; хорижий пул берликларида (вексел, чек ва ҳоказо) ифода этилган муомаладаги ва тўловдаги ҳамда халқаро ҳисоб - китобларда ишлатиладиган кредит маблағларидир.
- Диверсификация - шу фирма ишлаб чиқарадиган махсулот турини кенгайтириш; мамлакат иқтисодиётини ривожлантришдаги янги сифатли холат.
- Диллер - кўпинча ўз номидан ва ўз ҳисобидан товарни бошқаларга сотиб юборадиган шахс ёки фирма.
- Дисконт - векселни ҳисобга олиш; товар баҳосидан чегирма (скидка).
- Маҳсулот етказиб бериш шартномаси - шартномага мувофиқ етказиб берувчи келишилган муддатга товарни харидорга мулк сифатида топшириш мажбуриятини олади, харидор эса товарни қабул қилиш ва унинг учун маълум миқдорда пул маблағларини тўлаш мажбуриятини олади.
- Мижоз - доимий харидор, буюртмачи;
- Контракт - товарга эгалик қилиш хуқуқини сотувчидан харидорга ўтишини мўлжаллаган, товар ва хизматларни олди - сотди шартномаси.
- Баҳо либерализацияси - марказий бошқармалар назоратидан бўшатилишига йўналтирилган баҳони шакллантиришнинг давлат сиёсати ёки бандай назоратни анчагина бўшаштирилиши;
- Фойда - барча корхона ҳисобига тушган пуллар ва минус барча ҳаражатлар, яъни фойда ёки зарарлар.
- Асосий капитал - ер., бино ва дастгоҳларни ўз чиига олган активлар.