7.3. Ўзбекистон иқтисодиётига хорижий инвестицияларни жалб этилиши
Молиявий - иқтисодий ёрдам, иқтисодий ҳамкорлик йўли билан бошқа хорижий давлатлар томонидан ҳам амалга оширилмоқда. Масалан, Япония 1991 йилдаёқ Ўзбекистон Республикаси мустақиллигини тан олди, 1992 йилда икки давлат ўртасида дипломатик алоқалар ўрнатилди. 1992 йил 26 январда Тошкентда Япония элчихонаси очилди.
1994 йил 16 - 19 май кунлари Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов Японияда расмий ташриф билан бўлди. Сафар чоғида қуйидаги ҳужжатлар имзоланди.
- Ўзбекистон Республикаси билан Япония ўртасида ташқи ишлар бўйича муносабатлар ҳақида Битим Ўзбекистон билан Япония ўртасида ўзаро манфаатли ҳамкорлик ўрнатилди.
Япония ҳукуматининг «Тараққиётга расмий ёрдам» дастури доирасида Ўзбекистонга телекоммуникация, транспорт инфратузилмаси ва таълим соҳаларидаги лойиҳалари ижроси учун 560 млн. АҚШ доллари миқдорида имтиёзли кредит берилди. Япония халқаро ҳамкорлик банки эса ёлғиз энергетика ва тўқимачилик саноати учун Ўзбекистонга 720 млн. АҚШ доллари миқдорида кредит берди.
Япониянинг дунёга машҳур «Мицуи», «Мицубиси», «Сумитото», «Чори», «Томен», «Морубени» компаниялари Ўзбекистонда ўз ваколатларини очиб, Ўзбекистонлик шериклари билан ҳамкорлик қилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов 2002 йил 28 - 31 июл кунлари Япония ҳукуматининг таклифига биноан расмий ташриф билан Японияда бўлди. Япония бош вазири Дзуньитиро Кондзуми ва император Акихито самимий учрашувлар, суҳбатлар бўлиб ўтди.
Имзоланган ҳужжатлар:
Ислом Каримов Токиодаги Васеда университетида бўлди ва университетнинг ҳуқуқ фанлари бўйича фахрий доктори этиб сайланди. Ислом Каримов Васеда университети ректори Такаясу Окушимага Ўзбекистоннинг «Дўстлик ордени»ни тақдим этди.
Сафар натижасида Ўзбекистон билан Япония ўртасидаги ҳамкорлик янги босқичга кўтарилди, стратегик ҳамкорлик даражасига кўтарилди.
Стратегик ҳамкорликнинг мазмун - моҳияти шундаки, айрим ўзгаришлардан қатъий назар, ҳамкорлик узоқ муддатли, қалин, ўзаро ва ишончли муносабатлар даражасида олиб борилади.
1992 - 2002 йилларда Ўзбекистондаги жами 1,6 млрд АҚШ доллари миқдорида сармоялар кириб келди. 100 млн. АҚШ доллари ҳажмида беғараз ёрдам берилди. Бугунги кунга келиб Ўзбекистоннинг барча худудларида 152 - та қўшма корхоналар яратилд, шу жумладан 10 дан ортиқ Ўзбекистон - Япония қўшма корхоналари барпо этилди ва фаолият кўрсатмоқда.
2002 йилда Республика иқтисодиётини инвестициялаш ҳажми ялпи ички маҳсулотга нисбатан 24,5 % yни ташкил этди. Капитал маблағлар таркибида хорижий инвестициянинг ҳиссаси кўпайди ва жами инвестицияларнинг 30 % га ёки 1 миллиард АҚШ долларига тўғри келади.
2001 йил иқтисодиётимизга жалб этилган хорижий инвестицияларнинг умумий ҳажмидан фақат 13,4 % гина бевосита амалга оширилган.
Кейинги йилларда Европа тикланиш ва тараққиёт банки (ЕТТБ), Осиё тараққиёт банки, Халқаро молия карпарацияси ва бошқа халқаро молия ташкилотларининг 450 млн. АҚШ долл. Миқдоридаги кредит ресурслари кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш мақсадларига йўналтирилган. Шу кунга қадар бу кредитлардан 345 млн. 800 минг АҚШ доллари ўзлаштирилган бўлса, шунинг 87 млн. долл. Биргина 2002 йилга тўғри келади.*
Лекин хорижий инвестицияларни жалб этиш хали анча суст бормоқда. 2002 йилгача республиканинг 31 та туманида хорижий инвестициялар иштирокида бирорта ҳам корхона ташкил этилмаган. 2001 йил мамлакатимизда етиштирилган пахта толасини қайта ишловчи энг замонавий ускуна ва технологиялар билан жиҳозланган «Қобул - Фарғона», «Чиноз тўқимачи» каби янги қўшма корхоналар ишга туширилган.
Юқорида айтилганларга мисол тариқасида Буюк Британия ва Ўзбекистон билан хамкорликда яратиглган тамаки маҳсулоти ишлаб чиқарувчи «УзБАТ» корхонасини, «АЙСЕЛ» турк қурилиши компаниясини келтиришимиз мумкин. Бу компания «Интерконтенентал» мехмонхонасини, Ўзбекистон республикаси миллий банки биносини қуриб фойдаланишга топширдилар. Ўзбекистон турк банкини; хорижий ва Ўзбекистон корхоналарига, ташкилотларига хизмат кўрсатувчи Голландиянинг АБН - АМРО миллий банкини яратилиши; чет эл инвестицияларини молиялаштириш учун яратилган Ўзбекистон Республикаси хусусийлаштириш банки; Япониянинг САКУРА ЛТД - хорижий банкини; Франциянинг СОС’ЕТЕ ЖЕНЕРАЛ; Хиндистоннинг миллий банки турли хилдаги Россия банклари; Cоф хорижий капиталга асосланган «Тошкент» марказий Осиё реконструкция қилиш ва ривожлантириш банки кабилар шулар жумласидандир.
Қўшма корхоналардан Жанубий Карея билан хамкорликда «УзДЭУ» корхонаси ва унда янги моделдаги «Матиз» автомобилни ишлаб чиқаришни йўлга қўйилиши, «УзДЭУ электроникс», Бухородаги нефтни қайта ишлаш қўшма корхонаси яратилиши мисол бўла олади. Германия билан (фирма «Мерседес Бенц») - Хоразм Агросаноат бирлашмаси; Италия билан - «Узиталмотор» хиссадорлик жамияти, АҚШ билан олтинни бирга қазиб олиш қўшма корхонаси бўлган «Ньюмонт Майнинг» компанияси ва бошқаларни мисол қилиб келтирсак бўлади.
Ҳозир Ўзбекистонда 1500 дан ортиқ хорижий сармоялар билан ишлайдиган корхоналар фаолият кўрсатмоқда. Масалан, АҚШ билан яратилган 200та корхона; Германия билан 150тадан ортиқ; Жанубий Корея билан 100тадан ортиқ корхоналар рўйхатдан ўтган.
Европа тикланиш ва тараққиёт банки кейинги йилларда Ўзбекистон иқтисодиётига 750 млн. доллардан зиёд сармоя қилинди: Унинг иштирокида олтин қазиб олиш бўйича «Зарафшон - Ньюмэнт» каби йирик қўшма корхоналар, бир қанча қўшма банклар ва лизинг компаниялари ташкил этилди. Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи ва Сирдарё ГРЭСи реконструкция қилинди. Тошкент халқаро аэропорти замонавий андозалар асосида қайта таъмирланди, ҳамда мамлакатимиз иқтисодиётини ривожлантиришда нафақат катта, балки устивор ахамиятга эга бўлган бошқа қатор лойхалар амалга оширилди.
Кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш учун Европа тикланиш ва тараққиёт банки қиймати 200 млн. долл - га тенг бўлган кредит линяларини очди.1
Ўзбекистон 1992 йил бошидан ЕТТБ - нинг аъзоси бўлган. Ўзбекистон 42 млн. евро миқдорида ЕТТБ - нинг 4200 акциясига эгалик қилади. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда ЕТТБ иштирокида 1,4 млрд сўмлик 20 та лойиха ишлари амалга оширилмоқда.
Ҳозирда Ўзбекистон 120 та дунё мамлакатлари билан савдо - иқтисодиёт алоқалари ўрнатган. Ўзбекистонда 90 мамлакатдаги 3000 та яқин корхоналар чет эл инвестицияса иштирокида фаолият кўрсатади.2