8.5. Ижара тўловлари ва уни молия лизингuи шартномасига кўра ҳисоблаш.

Лизинг лизинг олувчига дастгоҳлар фойда келтира бошлагандан сўнг ижара ҳақини тўлаш имкониятини беради. Бундан ташқари, лизинг энг замонавийтехникадан фойдаланиб капитал қўйилмаларини бекор туришини олдини олган холда оқилона техника сиёсатни олиб бориш имкониятини беради.

Лизинг асосий капитални тезроқ янгилаш имкониятини бергани учун (одатда, лизингга энг янги юқори унумдорликка эга бўлган дастгоҳлар топширилади) давлат лизингни ривожланишидан манфаатдордир. Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республикасида лизинг йўли билан АҚШнинг «Кейс» фирмасидан 1543 дона юқори унумдорлик ер хайдовчи тракторларни, 823 та дон йиғувчи комбайнларни ва пахта терувчи техникаларни (шулардан, 151 ва 4 таси Қорақалпоғистон Республикасида) қабул қилди. АҚШнинг «Кейс» фирмасидан қабул қилинган техникалар лизинг қийматини (АҚШ долларида) ҳисоблаб кўрамиз.

Шуни айтиш керакки, лизинг ҳақини шартномага кўра тўлаш муддати 10 йилдан кам ёки бўлиб ўзгарса, техниканинг йиллик унумдорлиги ни кўпайши ёки камайиши ва АҚШ доллари курсини ўзгариши муносабати билан 1 га ёки 1 тн. Бажарилган иш учун лизинг қиймати тўловлари ҳам ўзгаради.

Ўзбекистонда юқори унумдорли техникатехника АҚШнинг «Кейс» фирмасидан «Ўзқишхўжтаъминоттузатиш» ташкилотининг қишлоқ хўжалик корхоналарига машина - трактор парклари (МТП) томонидан агротехник сервис хизмати кўрсатиш учун сотиб олинган.

8 - жадвал.

Лизинг қийматини ҳисоблаш (АҚШ долларида)

Кўрсаткичлар «Магнум» трактори плуги билан Дон терувчи комбайн «Кейс - 2166» Пахта терувчи комбайн «Кейс - 2022»
1. Контракт бўйича қиймати 119656,82 144725 130659,04
2. Контракт қийматидан 5 % қўшимча 5982,94 7236,25 6532,95
3. Қўшимча тўловлардан 17 % ҚҚС. 1011,1 1230,16 ---
4. Суғурта бўйича тўлов 8278,41 10354,26 ---
5. Кредит бўйича тўлов 20059,17 32765,51 13065,89
6. Техника қиймати (1+2+3+4+5 қаторлар) 154994,44 196311,18 150257,89
7. 10 йиллик лизинг бўйича ҳар йилига тўловлар 10 % дан 15499,44 19631,12 15025,79
8. Йиллик унумдорлик, га/тн. 2000 750 400 тн.
9. Лизинг бўйича 1 га учун тўловлар АҚШ доллари 7,7 26,17 37,56
10 1 декабр 2003 йил холатига 1 долл. Курси –138 сўм 1062,60 3611,46 5183,28

Молия лизинги бўйича тўловларни ҳисоблашнинг шартли мисолини кўрамиз.

Уч томонлама шартнома асосида лизинг фирмаси ўзининг ўз

мижози ижараси учун 620 млн. сўмлик техника (машина) сотиб олди. Амортизация муддати - 8 йил, кредит тўлови йилига 4 фоиз, лизинг ставкаси (лизинг фирмасини устама ҳаражатларини қоплаш учун) 0,5 фоиз. Партнерлар (шериклар) ҳар кварталда взнос тўлаб туришга келишганлар.

Келтирилган маълумотлар асосида лизинг фирмасини ҳар кварталдаги биринчи взноси 390 млн. с., жумладан техникадан ишлаб чиқаришда фойдаланиш учун ижара тўлови 31 млн..сўмга тенг.

Буларни ҳисоблаш учун 5 йилгача ҳар кварталда 20 та тўлов бўлишини ва техника қийматини 620 млн.сумни 20 та тўловга тақсимлаб 31 м.с. ҳосил бўлишини билишимиз зарур; дастгоҳлар қийматидан ҳар йили 4 фоиз ставкада (620:4 фоиз=1550 млн. сўм: 4 кв. =387,5 с) 387,5 с кредит учун маблағ ажартилишини; 0,5 фоиз миқдордаги лизинг ставкаси суммаси 3100 сўмга тенг бўлишини билишимиз зарур. (620 млн.сум. х 0,:фоиз=3100 млн сум). Шундай қилиб ҳар кварталдаги взнос 34487,5 (3100 - 387,5 - 3100), бир йилга эса 137950 млн.с. (3100 - 4кв - 387,5 х 4 кв - 3100 х 4 кв) - (124000 - 1550 - 12400) бўлади, бошқача қилиб айтсак ижарачи олган техникасини 5 йил ишлатиш мобайнида дастгоҳлар қийматини тўлиқ қоплайди. (137950 х 5 йил =689750 сўм) ва бунда атиги фақат кредит учун тўлов харажатлари қилади холос: (1550 х 5 = 7750 ва 12400 х 5 = 62000 млн. с.). Кредит учун тўлов ҳаражатлари – 62000 млн. с.ни ташкил этади.

Асосий иборалар ва тушунчалар.

  1. Лизинг – банк кредитига алътернатив равишда капитал қўйилмаларини молиялаштиришнинг, ижарага берувчининг мулкка эгалик қилиш ҳуқуқини сақлаб қолган ҳолда машина ва дастгоҳларни узоқ муддатга ижарага беришнинг ўзига ҳос янги шаклидир.
  2. Ижара – шартномага кўра мулк эгаси (ижарага берувчи) у ёки бу субъектга (арендаторга – корхона, оила, алохида шахсга) маълум миқдорда ҳақ (тўлов учун) ўз мулкини вақтинча фойдаланишга ва қисман эгалик қилишга топширишдир.
  3. Лизинг шартномаси – келишув (битимнинг) асосий шартлари, томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари баён этиладиган ва лизинг жараёнларида иштирок этувчилар ўртасида 3 томонлама (олди - сотди - ижара) уч томонлама тузиладиган шартномадир.
  4. . Оператив лизинг – бу шундай ижара муносабатларики, бунда дастгоҳлар (мулк) амартизация муддатидан камроқ муддатга ижарага олинади. Бу муддат тугагандан сўнг ижарачи мулкни ижарага берган эгасига топширишга ҳақли.
  5. Молиявий лизинг – шартнома муддати мобайнида ижарачи ижарага олинган мулкнинг тўлиқ қийматини тўлайди.
  6. “ЛИЗ - БЕК” – унинг ўзига тегишли мулкнинг бир қисмини бир вақтнинг ўзида уни ижарага олиш тўғрисидаги шартномага имзо чекиб лизинг фирмасига сотишдир. Бундай операцияда фақат  2 киши (2 томон) иштирок этади.